Зәрия Вәлиева автор яңалыклары

Россиядә беренчеләрдән булып сугыш вакытында госпитальдә эшләгән шәфкать туташларын, хәрби табибларны волонтер дип әйтергә мөмкин. Алар үз тормышларын куркыныч астына куеп, башкаларга ярдәмгә ашыгучы миһербанлы затлар. Гомумән алганда, волонтер – күңел кушуы буенча башкаларга ярдәм итүче кеше. Без аларны джинс чалбардан, башына кепка-каскетка, бейсболка, өстенә футболка кигән егет-кызлар итеп күрергә күнеккәнбез. Чыннан да, волонтерлар, күпчелек вакыт, яшьләр була. Ә менә безнең район җирлегендә эш һәм тормыш тәҗрибәсе булган ханымнар волонтерлык үрнәге булып чыкты, алар өчесе дә республика хөкүмәте тарафыннан бүләкләнүгә тәкъдим ителде.

«Яшьләр авылда калмый, чөнки эш юк!» Ни кызганыч, бу фикер – тотрыклы гыйбарәгә әйләнде. Ялкаулыкны, битарафлыкны эш юклыкка сылтап, яшәү өчен бөтен шартлар тудырылган туган җирен ташлап, бәхетне читтән эзләүчеләр төркеменә кушылмаган булдыклылар яшәтә бүген авылны. Туган җиренә тугрылык саклаганнар матур тормышны үз авылларында тудыралар – гаилә коралар, игелекле балалар үстерәләр. Малтабар авылында гөрләтеп тормыш итүче Роза белән Рафис Таһировлар шундый күркәм гаиләләр җөмләсеннән. 

Никахлашучы гөлчәчкәдәй яшь парларны күргәч таң каласың – яшьлек, матурлык, якты хыял-максатлардан очкынланган күзләр! Ә менә ярты гасыр, аннан да күбрәк бергә гомер итүче матур парларны күргәч, аларга карата иксез-чиксез соклану, ихтирам хисләре, һәм, әйтер идем, кызыгу хисләре туа. Үзеннән-үзе: «Их, менә шулай, пар канатлар булып, газиз ярың белән гомер ахырынача кулга-кул тотынып атласаң иде!» – дип күңелеңнән изге теләк телисең.

Иске Дөреш авылында урнашкан «Балкыш» сәламәтләндерү лагере җәйге каникулда өч сменада эшләячәк. Ул 100 балага хисапланган. Дөньядагы вәзгыятькә бәйле рәвештә, лагерьда экологик юнәлештәге беренче сменада балалар саны кимрәк булды. Бу тиешле дистанцияне саклау, саклык чаралары күрү өчен шулай эшләнде. 

Чишмәләргә бай авыл ул Куады. Мондагы чишмәләрнең үзенчәлеге бар, алар чәчәкле болын-тугайларда җитәкләшеп чапкан сабыйлар төсле бер-бер артлы авыл уртасыннан челтер-челтер килеп «йөгерә»ләр. Аларның ничә гасыр челтерәүләрен кем белгән дә, кем санаган?!.

Гөлнара Шәмгун кызы Садыйкованың әти-әнисе Оренбург өлкәсе Еленовка авылыннан Татарстанның Тукай районы Шилнәбаш авылына күченеп килгәндә кызчыкка нибары бер яшь була. Беренче тапкыр тәпи атлап киткән, канат ныгыткан авылны Гөлнара ханым бик ярата. Шушы җирлектә үткәрелгән мәдәни чараларда, район күләмендә үткәрелгән төрле бәйгеләрдә Гөлнара Садыйкова теләп катнаша һәм авыл, район данын яклый. 

Балаларыбыз бәләкәй чагында җәйге озын ялларны һәрвакыт гаиләбез белән авылда үткәрдек. Колач җитмәслек ак чыршыдан салынган йортта җәйге эсседә дә һава җиләс, рәхәт. Җәйге өйдә – верандада һава бигрәк тә яхшы: кичләрен ул җиләк-җимеш бакчасыннан таралган хуш исләр белән тула. Күктә ай калыккач, бергәләшеп төнге күкне күзәтергә чыгабыз. Тымызык җәйге төннең хозурлыгы! Йолдызлар яңгыры астында галәм белән серләшәбез. Күпмеләр алдык икән без шундый гаҗәеп дәресләр һәм гомергә истә калырлык матур тәэсирләр!..

Таулы Дөреш авылында гомер итүче Фалих Хәләфетдин улы Шәрипов Нурмөхәммәт абыйсын сугышка озаткан вакытны бик яхшы хәтерли. «Абыйны фронтка озату әле дә булса күз алдымда. Якты дөньяга уналты бала тудырып, унысын сабый вакытларында ук җирләү кайгыларын кичергән әнием Нурмөхәммәт абый фронтка киткәндә: «Бигрәкләр дә кыю, үткен балакаем. Башкалар өчен үзен корбан итә торган холык бит аңарда. Исән-сау кайтса гына ярар иде», – дип өзгәләнде. Абый яшьтән үк «Мин әйттем!» дип үз фикерен үткәрә белә торган нык холыклы егет булган. Кыю, үткен булмаса, шундый геройлыклар эшли алыр идемени?! 1948 елны әтине Мәскәүгә чакырып хөкүмәт телеграммасы килде. Әти бертуган абыем Нурми Шәриповка сугышта күрсәткән батырлыклары өчен бирелгән «Бөек Ватан сугышы герое» таныклыгын алып кайткач тирә-як халкы умарта күче шикелле гөж килде», – ди Фалих Шәрипов. 

Фәридә Харрас кызы Шәрипова егерме елга якын район мәгариф идарәсенең мәктәпкәчә белем һәм тәрбия бирү бүлеге башлыгы булып эшләде. Менә ике ел инде ул Тукай районы мөслимәләр берлеге җитәкчесе. Аның өчен атнаның һәр көне тыгыз график буенча бүленгән. Мөслимәләр җәмгыяте эшләре буенча район авылларына, белемен күтәрү өчен Казанга, Чаллыга барырга кирәк булганда, янәшәсендә һәрвакыт тормыш иптәше – Айраты. Фәридә белән Айрат Шәриповлар хезмәт юлларында да иңгә-иң торып атлаганнар. Югары белемле инженер-механик Айрат Дәүләт улы Шәрипов Тукай районы хакимиятендә авыл хуҗалыгы идарәсендә хезмәт куйган. 

Кешелекне алга илтүче факторларның берсе – һөнәрчелекнең үсүе. Куады авылында заманында Соендек Хәсән улы алтын куллы булуы белән авылдашлары алдында гына түгел, тирә-юньдә дан казана. Тирә-якта Соендек аганың исем-атына балта остасы, тимерче, мич чыгаручы сүзтезмәсе кушылган була. Һич саекмас хәзинәне – һөнәрчелекне улы Рафиска тапшырып калдыра ул. Аның улы – сиксән дүртен тутырган Рафис ага Куадыда һәм тирә-як авылларда җитмеш төрле һөнәр иясе, үләнче бабай исемен йөртә. 

1 апрельдән 31 майга кадәр уздырылган санитар-экологик икеайлык кысаларында, ТР Министрлар Кабинеты кабул иткән карар нигезендә, «Татарстан Республикасында иң төзек һәм чиста торак пункт» бәйгесе игълан ителде һәм июньнең беренче атнасында икеайлыкта башкарылган эшләргә нәтиҗә ясалды. Шул исәптән безнең районда да. Икеайлык чорында авыл җирлекләрендә урамнар, шәхси хуҗалыкларның ишегаллары һәм ихаталар, юл буйлары, оешма-предприятиеләрнең тирә-юне, зиратлар, урман-кыр полосалары, чишмә һәм елга буйлары чүп-чардан арындырылды һәм шәхси хуҗалыкларның капка төпләрендә аунап яткан төзелеш материаллары, төрле техника тиешле урынга куелды. Райондагы 23 авыл җирлегендә дә байтак эш башкарылды. Шушы хакта муниципаль район башлыгы урынбасары Рөстәм Закиров белән сөйләшәбез. 

Өч яшьлек Шәмсиянең колагы ага – салкын тигән. Әти-әнисе алай итеп тә, болай итеп тә карыйлар – колактан эрен агу туктамый. Бу – 1936 ел була. Торнаташта фельдшерлык пункты юк. Язмыштан узмыш юк дигәннәре хактыр. Кыз шул рәвешле телсез-чукрак булып кала. Сабый чагында бала-чага кимсеткәндерме-юкмы – анысын белә алмыйбыз. Ә менә исәя төшеп кул арасына керә башлауга кызның уңганлыгына-булганлыгына, пөхтәлегенә авылдашлары шакката. Шәмсия үсмерчагыннан кул эшләренә, тегү-чигүгә һәм аш-суга осталыгы белән дә авыл халкын таң калдыра. 

Нәзирә Гыйльман кызы Гыйльметдинова 1964 елны Сарман районы Сөлек авылыннан Торнаташка килен булып төшә. Торнаташ авылы халкының исе китә. Бәгъзеләре: «Авыр булыр яшь киленгә. Ничек чыдар икән?» – дип тәшвишләнсә, икенчеләре: «Тәвәккәлләгән. Тормыш арбасын тартып барырга көч табар», – диләр. Соңгылары хаклы була. Тәвәккәллек тә, батырлык та җитәрлек була Нәзирәдә. «Ишле гаиләдә, башлы-күзле абыйлар янында «артык кашык» булганчы, үз гаиләм, ирем, балаларым булыр. Авырлыкка безме чыдамаган?!.» Нәзирә Гыйльман кызы шулай уйлый һәм ялгышмый. 

Күңеле ак-пакь булганнар янына тартыла адәм баласы. Авылның Ак әбисе Мөнәздилә апа кырыннан да кеше өзелми. «Гомерем буе кеше яраттым. Әле менә бу таҗлы зәһәр таралгач халык өйдә утырырга мәҗбүр булды. Гел кеше белән аралашып яшәгәнгә, бераз сәер булды булуын. Ләкин минем төп юанычым бар: Аллаһ каршындагы бурычларымны үтәү – фарыз гыйбадәтләрне кылу күңел тынычлыгы бирә. Бәхетемә, кызым – Тәнзиләм – төп таянычым янымда. Ярый әле сез журналистлар эшләп тордыгыз – район гәҗите килеп торды. Кызым почта тартмасыннан гәҗитне алып керүгә беренче битеннән башлап, хәрефен дә төшереп калдырмыйча укыйм. Аннары бер читкә куеп торам. Яңадан тәмләп уку өчен. Гыйбадәттән бушаган арада тагын бер кат укыйм», – ди Куадының Ак әбисе Мөнәздилә апа. 

Бисмилләәһир-рахмәәнир рахииим