Тарих ничек саклана?

Бу көннәрдә Татарстан архивы үзенең бер гасырлык бәйрәмен билгеләп үтә. Кичә Хөкүмәт йортында үткән брифингта Татарстан Архив эше буенча дәүләт комитеты җитәкчесе Гөлнара Габдрахманова йөз еллык уңаеннан үткәрелгән эшләргә нәтиҗә ясады һәм юбилей уңаеннан үткәрелгән бәйгеләрнең җиңүчеләрен атады.

Үткәнне саклаганда гына аны киләчәккә алып барып була. Тарихыбыз ни­кадәр тирән булса да, аны ар­хив итеп теркәү һәм өйрәнү эше моннан йөз ел элек кенә баш­ланган. Рес­публика архивларында бер гасыр дә­вамында күзгә күренми, әм­ма бизмән­нәрдә бәялән­ми торган эш алып барыла.

Яңа документларны тер­кәү, булганнарын саклауга кую җиңелләрдән түгел. Соң­гы елларда архивларны заманчалаштыру, фонд­лар­ның техник базасын ныгыту, яңа корылмалар төзү һәм элеккеләрен төзекләндерү буенча даими эш алып барылды. Район җирлеклә­рен­дә урнашкан күпчелек архивлар, төрле бәйгеләрдә грантлар отып, моңарчы да үзләренең эшчәнлекләрен яхшырта алдылар. Фондлардагы документларны цифр­лаштыру эше алып бару өчен алар тиешле җиһазлар белән тәэмин ителде. Быел юбилей чаралары кысаларында бәйгеләр берничә юнәлештә алып барылды. Коммерцияле һәм коммерцияле булмаган оеш­ма­лар­ның архивлары арасында аерым бәйгеләр оештырылды. Башка еллардан аермалы буларак, быел җиңүче оешмага – 1 млн сум, икенче урынга – 750 мең сум, ә өчен­че урынга 500 мең сум кү­лә­мендә акчалата приз бире­ләчәк. Акчалар максатчан юнәлештә архив оешмаларын мәгълүматлаштыру, документларны куллануны тәртипкә китерү, цифрлаштыру эшен башкаруга тотылачак. Бүген республикадагы архив фондының 3,8 проценты, ягъни 120 меңнән артык берәмлек цифрлаштырылган. “Бу эш алга таба да дәвам ителәчәк. Киләчәктә 6-7 процент документ­лар­ның электрон күчермәләрен алырбыз дип уйлыйм. Архивта, билгеле булганча, бө­тен документларның да кү­чермәләрен алып бетереп булмый. Алга таба куллану өчен без күп кенә документларны дәүләт порталына теркәү эшен башлап җибә­рә­чәкбез. Анда алардан һәркем файдалана алачак”, – ди Гөлнара Габдрахманова. Моннан тыш архив эшчәнлегендә төрле документларны өйрәнү буенча, җитди һәм заманча техно­ло­гияләргә таянып, зур эшләр алып барыла башлаган. “Тарихны өйрәнүчеләргә материаллар җитәрлек. Безнең заллар һәрвакыт тулы. Кызыксынучылар күп”, – диде ул бу җәһәттән.

Гөлнара Габдрахманова әйтүенчә, Татарстанның архив фонды документлар саны буенча Ленинград өл­кәсе, Мәскәү шәһәре һәм Тү­бән Новгород өлкәләреннән кала дүртенче урында тора. Республикада 25 мең 929 фондта 7,4 миллионнан артык документ саклана. Шу­ларның 65 меңнән артыгы бәһасез дип исәпләнә, арада 18е уникаль басма булып тора. Әлеге документлар арасында рус патшаларының өстенлекләрдән файдалану өчен бирелгән жалованный грамоталары (XVI гасыр), Габдулла Тукайның фото­су­рәтләре һәм “Ике кояш” ши­гыренең кулъязмаcы, Муса Җәлил, Евгений Боратынский, Мулланур Вахитов хатлары, 1937 елгы ТАССР Конституциясе бар.

Быел Татарстан архив идарәсе беренче тапкыр “Минем шәҗәрәм” бәйгесен игълан итте. Анда мәктәп укучыларыннан башлап, бөтен кеше дә катнаша алды. Барлыгы 401 кеше үз эшен тәкъдим иткән. Шу­ларның 64е – өлкәннәр. Иң яшь катнашучыга – 6 яшь, иң өлкәне 80 яшьтә. Бигрәк тә Арча, Казан, Мөслим, Түбән Кама, Ала­буга, Чаллы, Лениногорск, Апас, Кукмара районнарыннан нәсел шә­җә­рәләрен барлаучылар күп булган. Шулай ук Мәскәү, Омск, Иркутск, Самара һәм Киров өлкәлә­реннән дә гаилә тарихларын өйрән­гәннәр. (Төп җиңүче­ләрнең исемнәре http://arhiv.tatar­stan.ru/archivdoc.htm сайтында урнаштырылган).

Бүген Татарстан архи­вының йөз еллыгы уңаеннан төп чаралар үткәреләчәк. Казан федераль университетында очрашулар, этнография музеен карау, Ленин исемен­дәге мәдәни-ял комплексында архивчылар катнашында коуч-сессия, тантаналы бәйрәм чарасы узачак. Биредә төп нөсхәләрдән әзерләнгән күргәзмәләр залы эшләячәк. Федераль архив агентлыгы җитәкчесе Андрей Артизов һәм республика Президенты Рөстәм Миңне­ханов Декабристлар урамында урнашкан Дәүләт Архи­вының яңа бинасын караячак. Биредә 9 мең 316 киш­тәдә 500 меңнән артык документны саклауга куеп булачак. “Яңа саклагычта 9 метр биеклектәге йөк күтәрү механизмы белән эшли торган киштәләр урнаштырылган. Гомумән, Татарстан архивларында беренче тапкыр документларны бозылу һәм дым тартудан саклау өчен махсус система куллана башладык. Моннан тыш цифрлаштыру өчен яңа җиһазлар урнаштырдык”, – дип сөйли Гөлнара Габдрахманова.